یادداشت زیر می‌کوشد از طریق تطبیق وعده‌های مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی با عملکردشان، به کنکاش درباره دلایل نارضایتی مقام معظم رهبری از وضعیت فعلی کتاب و کتابخوانی و آمار مطالعه و نشر در کشور بپردازد.
«علی نورآبادی» خبرنگار حوزه کتاب رادیو که وضعیت کتابخانه‌های عمومی کشور را به عنوان یک حوزه خبری، پیگیری می‌کند، با ارسال یادداشتی به خبرگزاری مهر با مد نظر قرار دادن نارضایتی رهبری از وضعیت فعلی کتاب و کتابخوانی و آمار مطالعه و نشر در کشور، کوشیده است از طریق تطبیق وعده‌های مسئولان این حوزه با عملکردشان، به کنکاش درباره دلایل این نارضایتی بپردازد. متن کامل یادداشت این خبرنگار حوزه کتاب در پی می‌آید:
معمولاً وقتی گروهی یا قشری به دیدار رهبر انقلاب می‌روند، مسئول یا رئیس آن گروه و آن قشر، مهم‌ترین دغدغه‌ها، مسائل و مشکلات حوزه خود را در گزارشش بیان می‌کند تا هم رهبر انقلاب بی‌واسطه و از زبان بالاترین مسئول آن حوزه در جریان دغدغه‌های آنها قرار گرفته و با مسائل آنها بیشتر آشنا شود و هم با عنایت ویژه ایشان راه برای برطرف کردن دغدغه‌ها و مشکلات آن حوزه هموار شود.
چهارشنبه هفته گذشته نیز که کتابداران و مسئولان کتابخانه‌های سراسر کشور به دیدار رهبر انقلاب رفته بودند، منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با قرائت نوشته‌ای (با باور نگارنده این یادداشت) به بیان برخی مسائل غیرمرتبط با حوزه کتاب و کتابخوانی پرداخت.
این در حالی است که بر اساس قانون برنامه چهارم توسعه باید تا پایان سال 88، چهار هزار کتابخانه عمومی در کشور ساخته می‌شد اما بر اساس آخرین آماری که سیدمحمد حسینی وزیر ارشاد در همین دیدار ارائه کرد، تعداد کتابخانه‌های عمومی هم‌اکنون فقط 2549 باب است. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت چرا این کتابخانه‌ها ساخته نشده و برای ساخته شدن آنها چه برنامه‌ای دارد؟
بر اساس قانون برنامه چهارم توسعه باید تا پایان سال 88، در همه مراکز استان‌ها کتابخانه مرکزی ساخته می‌شد که این کتابخانه‌ها فقط در 7 استان (آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، خوزستان، اردبیل، کهگیلویه و بویراحمد و همدان) ساخته شد.ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت کتابخانه‌های مرکزی استان‌ها چرا ساخته نشد و برای ساخته شدن آنها چه برنامه‌ای دارد؟
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور اعلام کرده بر اساس قانون برنامه پنچم توسعه باید علاوه بر ساخت کتابخانه مرکزی در مراکز استان‌ها در شهرهای بالای 100 هزار نفر هم یعنی در 336 شهر کشور کتابخانه مرکزی ساخته شود. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت در حالی که اهداف برنامه چهارم توسعه محقق نشده، چطور باز وعده‌های تازه می‌دهد و این کتابخانه‌ها را چگونه می‌خواهد بسازد؟
دبیرکل نهاد کتابخانه عمومی کشور بارها و بارها اعلام کرده بر اساس سند چشم‌انداز 20 ساله، ایران در سال 1404 در زمینه کتاب و کتابخانه‌ها باید کشور اول منطقه و جزو 15 کشور برتر دنیا باشد. در حالی که 6 سال از این 20 سال گذشته و هنوز اهداف برنامه چهارم توسعه محقق نشده است. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت چگونه می‌خواهد به این چشم‌انداز برسد؟
برای اینکه به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله برسیم، باید سالانه بیش از 17 میلیون جلد کتاب جدید به کتابخانه‌های عمومی ارسال شود، اما بر اساس گفته‌های خود مسئولان نهاد کتابخانه‌ها در سال 88 فقط 4 میلیون جلد کتاب به کتابخانه‌های عمومی فرستاده شده است. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت چرا فقط 4 میلیون جلد کتاب ارسال شده است و چگونه می‌خواهد آن 17 میلیون جلد را ارسال کند؟
هم اکنون حدود 2 میلیون نفر عضو کتابخانه‌های عمومی هستند که این تعداد در سال 1404 باید دست کم به 27 میلیون نفر برسد. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت که چه برنامه‌ای برای دست یافتن به اهداف سند چشم انداز 20 ساله که خود نهاد کتابخانه‌ها آن را تنظیم کرده، دارد و چگونه می‌خواهد این تعداد را به 27 میلیون نفر برساند؟
بر اساس آماری که وزیر ارشاد در این دیدار ارائه کرد، هم اکنون 25 جلد کتاب در کتابخانه‌های کشور موجود است که این تعداد در سال 1404 باید به بیش از 250 میلیون جلد - یعنی برای هر ایرانی 4 جلد کتاب - برسد. ای کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت که چگونه می‌خواهد تعداد منابع کتابخانه‌های عمومی را افزایش دهد؟ مگر نه اینکه در همه پژوهش‌ها یکی از دلایل اصلی بی‌رونق بودن کتابخانه‌ها کهنه بودن و به روز نبودن کتاب‌های کتابخانه‌ها عنوان می‌شود.
بر اساس آخرین پیمایش (اسفند 89) که به سفارش شورای فرهنگ عمومی به دبیری خود آقای واعظی انجام شده بیش از 31 درصد مردم هیچ مطالعه‌ای (بی‌مطالعه مطلق) ندارند. یعنی نه کتاب می‌خوانند، نه روزنامه، نه فضای مجازی و نه حتی قرآن و ادعیه و بیش از 57 درصد مردم هم کتاب نمی‌خوانند. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت چه برنامه‌ای برای کتابخوان کردن اینها دارد؟
بر اساس همان پیمایش تنها 8 درصد کسانی که مطالعه دارند، کتاب‌های خود را از کتابخانه‌ها تهیه می‌کنند و 37 درصد آنها کتاب می‌خرند و یا از دوستانشان می‌گیرند. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت چرا کتابخانه‌هایش مشتری ندارند و چه برنامه‌ای برای رونق کتابخانه‌ها دارد؟
از سال 83 یعنی زمانی که آقای مسجدجامعی وزیر ارشاد و آقای شعاعی معاون فرهنگی او بود، قرار شد مسئولان وزارت ارشاد و مسئولان صدا و سیما با همکاری و همفکری یکدیگر آیین‌نامه‌ای برای معرفی و تبلیغ کتاب در صدا و سیما تدوین کنند تا حضور کتاب و کتابخوانی در صدا و سیما پررنگ‌تر شود. الان 7 سال از آن زمان می‌گذرد و سه دولت عوض شده است، اما هنوز این جلسات به نتیجه نهایی نرسیده و این آیین‌نامه هنوز تدوین نشده است. ای‌کاش آقای حسینی یا آقای واعظی می‌گفتند چرا هنوز این آیین‌نامه تدوین نشده و این جلسات کی قرار است به نتیجه برسد؟
بر اساس قانون مصوب مجلس در سال 82 شهرداری‌های سراسر کشور باید نیم درصد از کل درآمد خود را به کتابخانه‌های عمومی همان شهر بپردازند، اما شهرداری‌ها به این قانون عمل نکرده و به طور متوسط تنها 10 تا 15 درصد این مبالغ وصول شده است. ای‌کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت برای اجرایی شدن این قانون و وصول این مبالغ چه کار ویژه‌ای کرده است؟
بگذارید مشکل خیلی کوچک‌تری را مطرح کنیم؛ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کتابخانه عمومی شهر بوشهر از سال 86 خراب شده است. اصل ماجرا را از زبان علیرضا خوش‌طینت مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر بخوانیم:
مکان کتابخانه شهید عاشوری به فضایی برای پذیرایی مراسم و میهمانی‌هایی که در سالن اصلی مجتمع انجام می‌شد، تبدیل شده بود. ما اینجا را سال 86 از اداره ارشاد تحویل گرفتیم و تجهیز کردیم. کتابخانه شهید عاشوری 1600 متر زیربنا و 18 هزار جلد کتاب داشت. این کتابخانه سال 84 ساختش شروع می‌شود و سال 86 به ما تحویل دادند. اشکالی که پیش آمد این بود که دی 88 با اولین باران، سقف آسیب دید و بخشی از آن هم ریزش کرد. ما کتابخانه را تعطیل کردیم تا خدای نکرده صدمه‌ای به مراجعه کننده‌ها نخورد. یعنی ما فقط یک سال و اندی از آن استفاده کردیم. این کتابخانه از محل درآمدهای شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب با هزینه یک میلیارد و نیم ساخته شده و حالا که خراب شده، هیچکس پاسخگو نیست.
ای کاش آقای واعظی در مکتوبش می‌گفت که چرا بعد دو سال این کتابخانه هنوز ساخته نشده و برای ساختن آن چکار کرده است؟ اصلاً کتابخانه هیچ، برای بازگرداندن یک میلیارد و نیم تومان پول بیت‌المالی که هدر رفته چکار کرده؟ حتماً الان باید باز چند برابر از بیت‌المال مسلمین هزینه کنند تا دوباره کتابخانه را بسازند؟
«ما انشاء الله در دولت نهم یعنی تا پایان سال 88 تلاش خواهیم کرد که به اندازه 45 سال گذشته که در حوزه کتاب و کتابخوانی فعالیت شده، امکانات کتابخانه‌ای کشور را توسعه بدهیم. تعداد کتابخانه‌های کشور را از 1800 بابی که در حال حاضر در کشور فعال هست، به 4 هزار باب افزایش خواهیم داد. تعداد کتب کتابخانه‌ها را از 16 میلیون جلد به 57 میلیون جلد افزایش خواهیم داد. تعداد اعضای کتابخانه‌ها را از یک میلیون و 300 هزار نفر به 3 میلیون نفر افزایش می‌دهیم.»
اینها عین صحبت‌های آقای واعظی در شهریور 86 است؛ زمانی که او به عنوان دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منصوب شد. از همه موارد بالا که بگذریم آقای واعظی حتماً صحبت‌های خودش را قبول دارد. ای کاش در مکتوبش می‌گفت چرا وعده‌هایش را عملی نکرده و در عین عملی نشدن این قول‌ها، باز هم وعده‌های تازه می‌دهد؟
حال با این اوصاف آیا نباید به رهبر انقلاب حق دهیم که از وضع کتاب و کتابخوانی در کشور ناراضی باشند؟
